Przemoc wobec osób starszych i niepełnosprawnych to częste zjawisko. Niestety, niewiele się o nim mówi. Czym jest taka przemoc?

To wszystkie znane, celowe działania lub działania zaniedbujące ze strony opiekuna lub innej osoby, powodujące cierpienie, krzywdę bądź poważne ryzyko skrzywdzenia osoby starszej lub niepełnosprawnej. Pojawia sie ona najczęściej w relacjach, gdzie z jednej strony u osoby starszej  lub niepełnosprawnej występuje duże zaufanie, z drugiej, jej stan zdrowia powoduje zależność od otoczenia. Jest to złe traktowanie osób starszych i niepełnosprawnych.

Wobec osób starszych i niepełnosprawnych występuje 5 rodzajów przemocy, które mogą objawiać się następująco:

1) Przemoc fizyczna sprawiająca ból fizyczny, powodująca uszkodzenia ciała, pogorszenie zdrowia nawet pozbawienie życia. To bicie, popychanie, szarpanie, policzkowanie, duszenie, wykręcanie rąk, karmienie z użyciem siły lub pozbawianie jedzenia, stosowanie środków uspokajających, przedawkowanie leków, ograniczanie dostępu do łazienki lub innych pomieszczeń wspólnych, zamykanie samotnie w domu lub w jednym pomieszczeniu, nieodpowiednia temperatura w pomieszczeniu, pozbawianie spokoju, snu.  Objawami doświadczania tego rodzaju przemocy są rany, siniaki, nacięcia, bolące miejsca, złamania, spadek jakości w zakresie higieny osobistej i wyglądu zewnętrznego, wysypki, nagła utrata masy ciała, głód, pragnienie, zmiany w zachowaniu.

2) Przemoc psychiczna to zachowanie, którego celem jest zmniejszenie poczucia własnej wartości, wzbudzenie w ofierze strachu, pozbawianie jej poczucia bezpieczeństwa i kontroli nad własnym życiem. To krzyki, przeklinanie, obelgi i groźby, ciągła krytyka, szykanowanie z powodu wieku, niepełnosprawności, upokarzanie, zastraszanie, szantażowanie, wyśmiewanie, domaganie się posłuszeństwa, ograniczanie kontaktu lub izolowanie od innych członków rodziny czy przyjaciół, znajomych (zakazy wychodzenia z domu, przyjmowania gości, korzystania z telefonu), odebranie prawa do podejmowania własnych decyzji czy posiadania własnych tajemnic, czy grożenie porzuceniem lub umieszczeniem w domu opieki. Objawami bycia ofiarą takiej przemocy może być: depresja, wycofanie się, złość, zmiany w zachowaniu, nastroju, strach, przerażenie, agresja, obniżenie poczucia własnej wartości, zwiększenie pobudliwości lub apatia. Dodać też trzeba, że osoby starsze lub niepełnosprawne nierzadko bywają wykorzystywane przez osoby najbliższe do wykonywania prac ponad ich siły (codzienna opieka nad wnukami, prowadzenie gospodarstwa domowego, prace polowe) pod groźbą odrzucenia i samotności.

3) Zaniedbanie lub porzucenie, czyli odmowa lub niewywiązywanie się z powinności wobec osoby starszej lub niepełnosprawnej przez osoby odpowiedzialne za zapewnienie opieki, pomocy i schronienia to np. odmowa podania pożywienia, koniecznych lekarstw, zaniedbywanie czynności pielęgnacyjnych, higienicznych, kiedy osoba jest brudna i /lub mieszkanie bardzo zaniedbane, brak postępowania rehabilitacyjnego, nieprzeciwdziałanie bólowi, niestosowanie się do poleceń lekarskich, niezapewnienie codziennej pomocy i opieki,  niekupowanie przepisanych leków, niekupowanie produktów potrzebnych do przestrzegania zalecanej diety, opóźnianie zgłoszenia do lekarza, zabieranie osoby starszej za każdym razem do różnych lekarzy, szpitali. Objawami są nagła utrata wagi, niedożywienie, nieleczone odleżyny, zaniedbania w higienie osobistej, nieleczone lub zaniedbane problemy zdrowotne, wysypki, rany, brak kontaktów społecznych.

4) Przemoc ekonomiczna to finansowe wykorzystanie lub ekonomiczne uzależnienie ofiary od sprawcy. Jej przykładami są odbieranie renty lub emerytury, kontrolowanie i wydzielanie pieniędzy, zmuszanie do podpisywania zobowiązań finansowych, do zmiany testamentu, do przepisywania (darowizn) nieruchomości, dóbr, pieniędzy, fałszerstwo, nadmierne obciążanie kosztami, zabieranie przedmiotów. Informacją o zaistnieniu tego typu przemocy może być: brak pieniędzy, nagłe zmiany w testamencie lub decyzje o podjęciu pożyczki lub kredytu. Starsze osoby narażone są też na wykorzystanie ze strony tzw. łowców spadków, czy "osób lubiących starszych partnerów".

5) Przemoc seksualna to zmuszenie ofiary do podjęcia współżycia bądź niechcianych (bez zgody) zachowań seksualnych. To gwałt, molestowanie, obnażanie się, zmuszanie do nieakceptowanych form współżycia, do oglądania treści pornograficznych, niechciane żarty o podtekście seksualnym. O występowaniu tego rodzaju przemocy może świadczyć: choroba weneryczna, infekcje moczu, podarte i zakrwawione ubrania, dyskomfort podczas siedzenia i chodzenia, zmiany w zachowaniu. Sprawcami przemocy seksualnej są często partnerzy, wieloletni mężowie żądający spełniania "obowiązku małżeńskiego".

Mity i stereotypy, pokutujące wśród nas, a dotyczące osób starszych i niepełnosprawnych, usprawiedliwiają stosowanie przemocy. Starość według tych mitów wiąże się z niesprawnością psychiczną i fizyczną, podatnością na choroby, biedą, niezadowoleniem, konserwatyzmem poglądów i nawyków, skłonnością do pouczania innych, zaniedbaniem, pesymizmem.

Ważne byśmy wszyscy, a w szczególności osoby zawodowo kontaktujące się z tą grupą społeczną, mieli świadomość, że nasze myślenie o ludziach starszych i niepełnosprawnych jest zniekształcone przez stereotypy.

Mity i prawda

MIT: Przemoc w rodzinie to "sprawa prywatna".

PRAWDA: Przemoc w rodzinie nie jest sprawą prywatną, jest przestępstwem i istotnym problemem społecznym.

MIT: Sprawcy przemocy działają pod wpływem alkoholu.
PRAWDA: Większość osób stosujących przemoc robi to na trzeźwo.

MIT: Przemoc w rodzinie występuje wyłącznie u ludzi z niższych klas społecznych.
PRAWDA: Przemoc w rodzinie może dotknąć każdego z nas. Badania wykazują, że osoby stosujące przemoc pochodzą z różnych grup społecznych, niezależnie od np. od poziomu wykształcenia.

MIT: Prawdopodobieństwo doświadczenia przemocy ze strony obcego człowieka jest większe niż ze strony członka rodziny.
PRAWDA: Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem częstszym niż ta, na jaką jesteśmy narażeni na ulicy, w barze lub miejscu pracy.

MIT: Ludzie, którzy używają przemocy, są chorzy psychicznie.
PRAWDA: Nie ma bezpośredniego związku pomiędzy przemocą w rodzinie a chorobą psychiczną. U podłoża przemocy leży dążenie do przejęcia kontroli i pokazania władzy nad ofiarą. Najbardziej typową cechą sprawców przemocy jest ich pozorna normalność. Nie jest prawdą, że przemocy dopuszczają się tylko osoby uzależnione, chore psychicznie, nie radzące sobie społecznie. Słabość, zależność drugiej osoby bywa wykorzystywana, przez osoby, po których nigdy byśmy się tego nie spodziewali.

MIT: To był jednorazowy incydent, który się nie powtórzy.
PRAWDA: Przemoc wobec członka rodziny rzadko jest jednorazowym incydentem. Zazwyczaj jest tylko pierwszym ogniwem w łańcuchu nasilającej się przemocy.

MIT: Ofiary przemocy muszą zrobić coś, żeby "zasłużyć" sobie na przemoc.
PRAWDA: Nikt nie zasługuje na zniewagi i bicie. Wielu sprawców przemocy stawia swoim ofiarom absurdalne wymagania i oczekuje od nich rzeczy niewykonalnych. Dla sprawcy każdy pretekst jest dobry.

MIT: Proszenie dzieci o pieniądze, występowanie o alimenty jest poniżające.
PRAWDA: Obowiązek alimentacyjny dotyczy dorosłych dzieci rodziców, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej. Instytucje pomocy społecznej udzielają pomocy tylko w sytuacji, gdy osoby zobowiązane ustawowo do wspierania członków rodziny nie są w stanie skutecznie tego zrobić.

MIT: Korzystanie z pomocy społecznej to wstyd.
PRAWDA: Pomoc społeczna oferuje wiele rodzajów pomocy osobom i rodzinom, które z różnych powodów znalazły się w trudnej sytuacji życiowej. Każdy z nas może znaleźć się w takiej sytuacji bez swojej winy. Obok świadczeń pieniężnych pomoc społeczna oferuje różnego rodzaju pomoc niepieniężną, na przykład w postaci pracy socjalnej lub specjalistycznego poradnictwa.

Ogromnym problemem jest niechęć krzywdzonych osób starszych i niepełnosprawnych do ujawniania przemocy, jakiej doświadczają ze strony swoich dzieci, wnuków, współmałżonków. Poczucie obowiązku chronienia ich sprawia, że znoszą cierpienie w milczeniu. Starzy rodzice nierzadko czują się odpowiedzialni za zachowanie swoich dorosłych dzieci, zgodnie z przekonaniem, że tak sobie je wychowali. Wiąże się to ze wstydem i strachem przed ujawnieniem krzywdzenia przez własne dzieci, bo co inni powiedzą... Ważne jest, by zachęcać ich do zmiany takiego myślenia.

Każda przemoc dziejąca się w rodzinie ma tzw. przebieg cykliczny - sprawca poza okresami, gdy krzywdzi, miewa też lepsze dni, kiedy dobrze traktuje ofiarę, jest oddany, ciepły, rozumiejący. To bardzo przywiązuje krzywdzonego człowieka do sprawcy i daje złudną nadzieję na trwałą poprawę relacji, nadzieję, że stosowanie wobec niego nadużycia są incydentalne i wkrótce się skończą.

Typowe zachowanie sprawcy wiąże się z przerzucaniem winy na ofiarę. Uderzył, pchnął, wyzwał, bo "znowu czegoś chcesz", "nie dajesz mi spokoju", "pobrudziłeś się" itp. Ciągłe powtarzanie tego wywołuje w pokrzywdzonym przekonanie, że gdyby był inny, bardziej sprawny, samodzielny, pomocny sytuacja poprawiłaby się. I dlatego ofiara czuje się winna.

Osoby krzywdzone, zależne od sprawcy, boją się konsekwencji ujawnienia przemocy. Odczuwają strach przed całkowitym odrzuceniem, przed eskalacją agresji.

Pamiętaj! Nikt nie ma prawa Cię krzywdzić! Za przemoc odpowiada wyłącznie sprawca i nic go nie usprawiedliwia!

Jak reagować?

Jeżeli podejrzewasz, że osoba starsza lub niepełnosprawna jest ofiarą przemocy - porozmawiaj z nią, udziel wsparcia, zaoferuj osobistą pomoc. Większość ofiar milczy ze wstydu, strachu, bądź bezradności, albo z niewiedzy o swoich prawach. Pozostaje też często pod presją sprawców, bądź członka rodziny. Moment, kiedy krzywdzona osoba zaczyna mówić o swoich doświadczeniach, bywa dla niej bardzo trudny, dlatego ważne jest potraktowanie jej z uwagą i zrozumieniem. Osoba krzywdzona powinna się przede wszystkim dowiedzieć od Ciebie, że nie jest winna temu, co się dzieje, że za przemoc odpowiedzialny jest zawsze sprawca. Twoje współczucie, wsparcie może być decydujące dla jej dalszych decyzji. Informacji o przemocy nie można pozostawić, zbyć, zapomnieć. Sprawca, który czuje się bezkarny, działa coraz okrutniej, a to może zagrażać zdrowiu, a nawet życiu krzywdzonego. Ujawnienie tajemnicy o dziejącej się przemocy, budzi zawsze niezadowolenie sprawcy, który z reguły wszystkiemu zaprzecza, winą obarczając krzywdzonego. Sprawca dba przecież, by jego postępki nie miały świadków.

Jeśli bezpieczeństwo osoby krzywdzonej jest zagrożone należy działać jak najszybciej, by uniemożliwić kontakt ze sprawcą. Polega to na przeprowadzeniu się osoby krzywdzonej do schroniska. W Polsce zakaz zbliżania się sprawcy do ofiary praktycznie nie jest orzekany.

Osoba doświadczająca przemocy powinna w sytuacji zagrożenia wzywać policję. Poinformuj ją, że zarówno przemoc psychiczna, jak i fizyczna jest przestępstwem i że zgłoszenie sprawy Policji jest jedynym sposobem na pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności karnej. Wskaż instytucje lub organizacje udzielające bezpłatnych porad psychologicznych oraz prawnych, zaproponuj skorzystanie z pomocy medycznej.

Nie miej wątpliwości, czy należy "wtrącać się" w życie drugiego człowieka, dla osoby starszej twoje postępowanie może być jedyną szansą na zmianę sytuacji.

PAMIĘTAJMY!!!

Krzywdziciel to zazwyczaj osoba z najbliższego otoczenia: dzieci, wnuki, współmałżonek, opiekun.

Nie musisz sam sobie radzić – Twoja siła to także inni przychylni Ci ludzie. Poszukaj wsparcia, by nie

być samotnym w trudnej sytuacji.

Co możesz zrobić:

• porozmawiaj z rodziną, znajomymi, księdzem. Zdobądź się na odwagę i przełam milczenie wobec

sąsiadów – oni zapewne domyślają się, że potrzebujesz pomocy, czekają tylko na Twój sygnał, że jej

chcesz.

• Poproś o możliwość schronienia, gdyby trzeba było uciekać. Możesz uzgodnić z nimi, że w razie

awantury, krzyków albo Twojego sygnału, wezwą Policję.

• Spotkaj się z psychologiem, który pomoże Ci uwierzyć w swoje możliwości i systematycznie wspierając, przywróci poczucie mocy i kontroli. Dzięki takim spotkaniom można pozbyć się poczucia wstydu, który hamuje proszenie o pomoc.

• Opowiedz lekarzowi o swojej trudnej sytuacji.

• Jeżeli jesteś pod opieką pracownika socjalnego Ośrodka Pomocy Społecznej poradź się go,

spytaj o możliwości pomocy ze strony instytucji.

• W każdej sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia Twojego lub Twoich bliskich NIE WAHAJ SIĘ

WEZWAĆ POLICJI!!!

Gdzie szukać pomocy:

- Komenda Powiatowa Policji w Gostyniu
- Ośrodek Pomocy Społecznej w Twojej gminie

- Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Gostyniu

- Stowarzyszenie „DZIECKO”

Stowarzyszenie „DZIECKO” realizuje projekt „Mocna rodzina” przy dofinansowaniu Wojewody Wielkopolskiego oraz Powiatu Gostyńskiego i przy udziale środków finansowych Stowarzyszenia „DZIECKO”. Program wspiera Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Gostyniu.

Opracowanie: PCPR w Gostyniu